Zakończyło się finansowanie działań w projekcie na rzecz przywrócenia przyrodzie doliny rzeki Biała Tarnowska. Po kilku latach udało się udrożnić cztery bariery migracyjne oraz poprawić stan przyrodniczy w miejscach występowania cennych gatunków roślin i zwierząt – informuje organizacja ekologiczna WWF Polska.
XX wiek był okresem szczególnej presji człowieka na rzeki. Rosnące potrzeby terytorialne, a także przekonanie o wyższości człowieka nad przyrodą sprawiły, iż zaczęliśmy wkraczać na obszary historycznie zajmowane przez rzeki. Zjawisko to najlepiej oddaje obraz wielu tysięcy kilometrów polskich rzek – zawężonych, uregulowanych, poprzegradzanych budowlami piętrzącymi wodę i obwałowanych. Twarda hydrotechniczna zabudowa rzek jest kosztowna, prowadzi do pogorszenia stanu ekologicznego wód płynących, a dodatkowo, wbrew potocznemu wyobrażeniu, często wpływa na wzrost zagrożenia powodziowego w niższych obszarach zlewni na skutek ograniczenia możliwości retencji dolinowej. Wpływ ten zauważono już w latach 80 XX. wieku, kiedy to rozpoczęto na wielu rzekach Europy zachodniej i Stanów Zjednoczonych przywracanie rzekom ich naturalnego charakteru. Dotychczas w Polsce możemy mówić tylko o kilku próbach renaturyzacji rzek. Największy rzeczny projekt rewitalizacyjny był realizowany na karpackim dopływie Dunajca – Białej Tarnowskiej.
Projekt „Przywrócenie drożności korytarza ekologicznego doliny rzeki Biała Tarnowska”, współfinansowany przez UE w ramach POIiŚ wykonywany był przez Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej w Krakowie, Instytut Ochrony Przyrody PAN i WWF Polska w latach 2010-2014. Wartość całego przedsięwzięcia wyniosła blisko 19 milionów złotych. W ramach projektu zostały zrealizowane działania inwestycyjne i przyrodnicze.
W ramach działań inwestycyjnych wykonano modernizację czterech barier migracyjnych w biegu rzeki – budowli piętrzących w miejscowościach Pleśna, Ciężkowice, Grybów, Kąclowa, a także opracowano projekty modernizacji pozostałych 15 – mówi Piotr Nieznański z WWF Polska. – Z kolei działania przyrodnicze nakierowane były na poprawę warunków bytowania organizmów żywych zamieszkujących wody i nadrzeczne obszary zalewowe doliny Białej Tarnowskiej, a także wzmocnienia populacji wybranych, zagrożonych wymarciem gatunków zwierząt – skójki gruboskorupowej i kumaka górskiego i łososia atlantyckiego.
W tym celu wyznaczono dla Białej Tarnowskiej tzw. korytarz swobodnej migracji rzeki, czyli dwa odcinki doliny rzecznej o długości 17 kilometrów, charakteryzujące się słabym zagospodarowaniem, na których dopuszczono do swobodnego i naturalnego kształtowania koryta rzeki i jej terasy zalewowej. Efektem tych prac była nie tylko poprawa jakości siedlisk dla zwierząt i roślin, ale także wzrost retencji wód powodziowych w dolinie, co przekłada się na wzrost bezpieczeństwa powodziowego. Utworzenie „korytarza swobodnej migracji rzeki” eliminuje też znaczące koszty tzw. utrzymywania rzeki. Przestają być bowiem potrzebne remonty umocnień brzegów i dna i innych urządzeń regulacyjnych, mające na celu utrzymanie rzeki w jednym miejscu, a jej koryta w niezmiennym kształcie. Kolejnym zadaniem mającym poprawić jakość siedlisk przyrodniczych była renaturyzacja lasów i zarośli łęgowych oraz siedlisk związanych z kamieńcami. W ramach tego zadania przeprowadzono zalesienia roślinnością łęgową na obszarze 20 ha wzdłuż biegu rzeki, przy jednoczesnym usuwaniu obcych gatunków inwazyjnych. Przywrócenie ciągłości lęgów wpłynęło na możliwość migracji zwierząt związanych z doliną rzeczną np. płazów.
W ramach wzmocnienia populacji skójki gruboskorupowej, kumaka górskiego i łososia atlantyckiego prowadzono sukcesywne wsiedlenia młodocianych form rozwojowych tych gatunków. Wsiedlenia skójek i kumaków odbywały się w latach 2012 i 2013 i doprowadziły odnowienia ciągłości populacji tych gatunków wzdłuż całej doliny Białej Tarnowskiej.
O pełnym sukcesie nie można natomiast mówić w przypadku reintrodukcji łososia. W następstwie prac regulacyjnych prowadzonych w korycie rzeki po powodzi w roku 2010 blisko połowa obszaru siedlisk dogodnych dla tarła łososia, na którym planowano zarybienia, została zdegradowana do stanu, który uniemożliwiał wzrost i rozwój narybku łososia.
Dlatego tak ważne staje się przywrócenie drożności nie tylko w całym biegu Białej Tarnowskiej, ale też w zlewni Wisły – tłumaczy Nieznański. – To od czasu budowy tamy na Wiśle we Włocławku z tej królowej polskich rzek zniknęły łososie, których historyczne tarliska znajdowała się w górnych odcinkach wiślanych dopływów. Mamy nadzieję, że działania rzecz ochrony polskich rzek będą kontynuowane przez instytucje odpowiedzialne za zarządzanie wodami śródlądowymi. W przypadku Białej Tarnowskiej znamy nowe zagrożenia i wciąż istniejące bariery, dlatego musi nastąpić ciąg dalszy naprawiania szkód wyrządzonych przez człowieka.
WWF, w ramach projektu „Rzeki dla Życia”, sfinansował projekty techniczne przebudowy trzech (z czterech) głównych piętrzeń blokujących wędrówkę ryb na Białej Tarnowskiej, co stało się podstawą do zrealizowania koordynowanego przez RZGW Kraków projektu „Przywrócenie drożności korytarza ekologicznego doliny rzeki Biała Tarnowska”. Natomiast dzięki temu projektowi powstała dokumentacja niezbędna do udrożnienia pozostałych mniejszych piętrzeń, która jak najszybciej powinna być wykorzystana do pozyskania funduszy i przeprowadzenia prac terenowych umożliwiających pełne przywrócenie rzece funkcji korytarza ekologicznego.
Projekt „Przywrócenie drożności korytarza ekologicznego doliny rzeki Biała Tarnowska” jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Fundusz Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko.
ŹRÓDŁO: WWF.pl
